Dreef Bussum Weesp in de armen van Amsterdam?

Deze week tekenden Weesp en Amsterdam het ‘bestuursakkoord’. Ook ging deze week de gemeenteraad van Weesp akkoord met het herindelingsvoorstel voor de fusie met de hoofdstad. Weesp en Amsterdam zijn daarmee officieel in ondertrouw gegaan: in 2022 gaan we trouwen. Maar hoe kan dat? Waarom heft Weesp zichzelf op in dat grote Amsterdam? Waarom doet Weesp een ‘wexit’ uit het Gooi? Ik hoor die vraag veel en ik denk dat ik weet hoe dit komt.

Hoewel de auteur op dit moment zelf in de gemeenteraad van Weesp zit voor GroenLinks, is ondergetekende jarenlang journalist geweest voor het onvolprezen WeesperNieuws – lees die krant!. In die functie volgde ik jaar na jaar het nieuws rondom de fusie van Weesp.

Ik weet het nog goed – opa spreekt. Het was een donkere en gure februari avond in 2011. De toenmalige minister van Binnenlandse Zaken, Piet Hein Donner (CDA), was naar restaurant het Rechthuys in Muiderberg gekomen om te praten met de gemeentebesturen van Weesp, Muiden, Naarden en Bussum. De minister had de onmogelijke taak om te kijken of hij deze vier gemeenten kon bewegen toch tot een vlekkeloze fusie te komen, de zogenoemde GV4-fusie. Die ‘mediation’ gebeurde, volgens goed bestuurlijk gebruik, met een informeel etentje.

Ik stond erbij met mijn collega’s van de radio en de krant en we keken ernaar. We mochten natuurlijk niet bij de bespreking aanwezig zijn, maar we mochten wel in de buurt van de deur naar de kamer van staan. Eén voor een schoven de burgemeesters en wethouders (met soms een paar raadsleden) voorbij. Gemeente voor gemeente toog naar de minister om het hart te luchten over de verloving die al jaren in zwaar weer verkeerde. Bezorgde gezichten, licht gespannen.

Behalve één gemeente: de Bussumse burgemeester Milo Schoenmaker was bijzonder opgetogen. Vol strijdkracht stapte hij de kamer in. Schoenmaker wist het: hij was aan de winnende hand. Deze avond was een laatste poging voor de bühne om de fusie te redden, maar de jarenlange betaalde campagne (naar verluidt van ruim een ton) om de fusie op te blazen had tot in de haarvaten van de Haagse politiek succes gehad. Het VVD-bolwerk Bussum had de grootste fractie in de Tweede Kamer (de VVD) volledig bespeeld. Er was geen landelijke steun. De fusie wankelde al jaren achter de schermen.

Het was notabene in 2005 – 6 jaar daarvoor –, in het jaar dat Weesp haar 650-jarig bestaan als stad vierde, dat het gemeentebestuur onder leiding van de provincie Noord-Holland tot de conclusie moest komen dat het zelfstandig bestaan van de gemeente Weesp geen optie meer was. De zogeheten bestuurskracht was onder de maat. En dus moest er gefuseerd worden. Ook andere gemeenten in de nabije omgeving hadden eenzelfde onderzoek aan de broek gehad en ook daar was de conclusie dat een fusie onvermijdelijk was.

Al snel was de geplande fusie van hogerhand in elkaar gezet, op de kaart was het simpel. Weesp en Muiden (aan de ene kant van de Vecht) pasten geografisch precies bij Naarden en Bussum. De nieuwe GV4-gemeente zou genoeg inwoners tellen om de toekomst het hoofd te kunnen bieden.

Achteraf gezien was dit de meest grote fout. Zonder naar cultuurhistorie of bestuurscultuur te kijken waren de gemeenten tot elkaar veroordeeld. En iedereen weet: aan de ene kant van de Vecht wordt een duidelijk andere taal gesproken dan aan de andere kant van de Vecht. Of zoals wel eens wordt geroepen: het verschil tussen de klei- en zandgronden.

Weesp, Muiden en Naarden gingen akkoord. Bussum niet. Die gemeente wilde wel met Naarden, maar niet met Weesp en Muiden. Maar Naarden wilde niet alleen met Bussum, want dan zouden ze in een twee-eenheid de kleinste zijn. Dus Naarden wilde alleen als Weesp en Muiden ook meededen. De strijd was begonnen.

Met petities, een roze caravan en een uitgekiende lobby ronkte het verzet in Bussum. Vooral Weesp moest het ontgelden. Op de wandelgangen werd het vanouds arme stadje weggezet als een vies stinkend arbeidersgehucht dat te min was om zich bij de grote Gooise gemeenten te voegen. De bestuurders van Muiden en Naarden zagen het, keken ernaar, maar grepen niet in. Weesp werd het pispaaltje. Overigens niet gehinderd door enig gebrek aan bestuurskracht om zelf terug te slaan. Weesp zweeg, glimlachte en ving de klappen.

Zo is er een legendarische busrit geweest waarbij de Tweede Kamerleden zelf naar de regio waren gekomen om te kijken wat toch het probleem was met die ruziënde gemeenten. De bus met Kamerleden reed door de historische vesting Naarden, in Bussum door het prachtige Spiegel, over de eeuwenoude Zeesluis in Muiden, maar deed in Weesp alleen het afzichtelijke bedrijventerrein aan. Zorgvuldig werd het beeld bijgeslepen dat Weesp vies en arm was.

Ondergetekende zat in de bus en verbaasde zich hevig over dit feit. Op de vraag hoe dit kwam, werd alleen het antwoord gegeven dat de bus niet door het historische centrum van Weesp paste. Een drogreden: kort daarvoor waren we over de nog smallere sluis van Muiden gereden.

Toch ging dit gepest niet aan de Weespers voorbij. Vooral de raadsleden die in de wandelgangen de roddels uit de Bussumse hoek opvingen werden bozer en bozer.

Maar wat was de echte reden? Ik denk dat Bussum vooral bang dat de kleigemeenten Weesp en Muiden in de nieuwe GV4-gemeente samen een te overheersende rol zou gaan spelen.

Na jaren van afstel in de Tweede Kamer werd het plan voor de fusie in de lente van 2012 dan toch eindelijk besproken. Daar bleek te gebeuren wat iedereen stiekem al voelde aankomen. Onder leiding van de VVD werd de fusie afgeschoten. De reden? Er was aannemelijk genoeg gemaakt dat de gemeenten niet bij elkaar pasten. Lees: Weesp was te vies om in die nieuwe Gooise gemeente te horen.

Er was geen meerderheid in de Tweede Kamer voor het plan om Weesp, Muiden, Naarden en Bussum te fuseren. Jaren van voorbereidingen verdwenen in de prullenbak. Na zeven jaar was alles weer terug bij af. Bussum blij. Weesp verdwaasd.

Dit hele proces heeft een ‘kras in de ziel’ getrokken van de Weesper bestuurders. Dat is niet mijn quote, maar de quote van onze huidige Weesper burgemeester Bas Jan van Bochove. Een betere duiding is er niet voor te bedenken. Jarenlang pesten gaat niemand in de koude kleren zitten.

De noodzaak tot fusie bleef. De omliggende gemeenten Muiden, Naarden en Bussum fuseerden in 2016 tot de nieuwe gemeente Gooise Meren. Bussum verzette zich niet. Als grootste gemeente in deze nieuwe fusiegemeente is het eigenlijk nog steeds Bussum dat de toon bepaalt.

Weesp bleef achter. Op 5 november 2015 gebeurde er iets opmerkelijks. Bij de behandeling van de gemeentebegroting voor het jaar daarop (2016) werd gerefereerd aan het feit dat ook Weesp op termijn moest gaan fuseren. Twee partijen opperden ineens in hun vooruitblik naar het komende jaar dat Weesp niet alleen meer naar het Gooi zou moeten kijken voor de toekomst. Een blik de andere kant op, Amsterdam, moest ook tot de mogelijkheden behoren. En de bal ging rollen.

Nu, ruim vier jaar later, gaan we trouwen met Amsterdam. En ik durf te beweren dat zonder de georganiseerde campagne van Bussum dit allemaal anders had kunnen zijn.