Het Weesper galgenveld: daar waar de misdadigers hingen

Het galgenveld Volewijck in Amsterdam-Noord is misschien wel het bekendste galgenveld van Nederland. Dit omdat Rembrandt hier in 1664 de veroordeelde Deense dienstbode Elsje Christiaens tekende. Maar ook Weesp had een galgenveld. Waarschijnlijk twee zelfs, waarvan die aan de Papelaan het bekendst is.

Galgenveld Volewijck, Anthonie van Borssom 1664

Dat Rembrandt in 1664 het galgenveld aan de overkant van het IJ in Amsterdam bezocht, was niet zo gek. Van het galgenveld zijn relatief veel tekeningen bekend. Galgenvelden werden namelijk altijd op een plek vlakbij de ingang van een stad neergezet, zo hadden de bungelende doden meteen een afschrikwekkend werking voor bezoekers van de stad. Een hele lompe manier van te zeggen: gedraag je binnen de poorten, want wij weten er anders wel raad mee!

Elsje Christiaens, Rembrandt van Rijn, 1664. (Wikimedia)

Elsje Christiaens op het galgenveld is een bekende naam. Twee tekeningen van Rembrandt van een jonge, dode vrouw, gebonden hangend aan een paal, naast haar hoofd bungelend een bijl. Zij was geschetst op het stedelijk galgenveld op de Volewijk, aan de noordoever van het IJ, dat was duidelijk. Daar werden in Amsterdam terechtgestelden postuum te pronk gesteld. Op 1 mei 1664 werd zij – pas een maand in Amsterdam – veroordeeld tot wurging op de Dam, wegens doodslag op haar hospita tijdens een heftige ruzie over huurschuld. Waarschijnlijk nog dezelfde dag werd het vonnis voltrokken en Elsje naar de Volewijk gebracht.

Vlaams landschap met galgenberg, 17e eeuw. (Wikimedia)

Weesper galgen
Er zijn in Weesp vermoedelijk twee galgenvelden geweest. Eentje aan de Utrechtseweg, ongeveer waar nu de molens staan, en een aan de Papelaan, in de Bloemendalerpolder. Van de eerste, aan de Utrechtseweg, weten we heel weinig behalve dat die een keer schetsmatig wordt ingetekend op een laatmiddeleeuwse kaart, maar van het galgenveld aan de Papelaan weten we meer.

De Papelaan zelf is een hele oude toegangsweg naar Weesp. Het was vroeger de doorgaande landweg naar de Zeedijk en daarmee naar Amsterdam. Tegenwoordig is de Papelaan (lopend vanaf de Herengracht) doorsneden door de spoorlijn, maar ‘het oude Papelaantje’ loopt nog steeds helemaal door de Bloemendalerpolder heen naar, tegenwoordig, de A1.

De Papelaan als toegangsweg naar Weesp

En daar, aan die Papelaan, lag het Weesper galgenveld. Tegenwoordig is de plek te duiden vlakbij de kruising met de Hogeweyselaan en vlakbij de nieuwe wijk Weespersluis. In een, met water omgeven, driehoek was het oude galgenveld.

De Papelaan heet waarschijnlijk zo omdat het de weg naar het land van de ‘papen’, een negatieve bijnaam voor katholieken was. Het is bekend dat in de middeleeuwen de katholieke kerk behoorlijk wat grond in de Bloemendalerpolder had.

Het Galgenveld in het huidige Weesp

Reizigers die met de voet of te paard vanuit de richting van Amsterdam kwamen namen de Papelaan vanaf de Zeedijk om richting Weesp te rijden. Langs de bungelende misdadigers dus.

Hoeveel mensen er hebben ‘gehangen’ is mij niet bekend. Ook niet wat de straffen waren die door de stad Weesp werden toegepast en hoe vaak dit gebeurde, maar het veld is wel degelijk in gebruik geweest.

Het Galgenveld, de driehoek, aan de Papelaan
De plek nu, er is niks te zien.

In 1980 is er door AWN Vereniging van Vrijwilligers in de Archeologie, afdeling Naerdincklant, met toestemming van de gemeente, onderzoek gedaan op de plek. Bij die opgraving werd er een rond stenen paadje gevonden, dat ‘spinnewebsgewijs werd ondersteund door rondhouten balken’. Op het paadje is een muurtje gemetseld geweest.

In het midden werd een zogeheten knekelput gevonden: een put onder de galg waar de overblijfselen van de veroordeelden vanzelf invielen. In die put werden ook een paar grote botten gevonden van recente datum, een koperen doosje zonder deksel en wat niet-oude scherven.

Tekening van de opgraving uit het jaarverslag van AWN Naerdincklant 1980

Het Galgenveldje van Weesp ligt straks in de nieuwe wijk Weespersluis die in de Bloemendalerpolder wordt gebouwd. Gelukkig is de historische waarde van de plek onderkend en wordt er niet op het oude Galgenveldje gebouwd. Het is via het bestemmingsplan voor de nieuwe wijk beschermd. Wat er precies mee gaat gebeuren weet ik niet, maar volgens mij wordt het onderdeel van de natuur die in de wijk komt.

Het is een bijzondere plek in Weesp, die wat mij betreft wel voorzien zou mogen worden van een informatiebord voor voorbijgangers. Hoe gruwelijk ook, het is een onderdeel van onze middeleeuwse stadsgeschiedenis.

Een plek met veel groen, dat is het veld nu. Moet er geen bord bij?

Bronnen:
– Jaarverslag AWN Naerdincklant, 1980 (Opgravingen)
– Archief provincie Noord-Holland (kaarten)
– Wikimedia (Elsje Christiaens, Volewijck)
– 100 Weesper Straatnamen Deel 1, Cor Draijer (Ontstaan Papelaan)
– Bestemmingsplan Bloemendalerpolder

2 reacties / Voeg je reactie hieronder toe

  1. De Jan Leeghwaterschool heeft rond 1980 ook opgraafwerk gedaan. Voorwerpen zijn te zien in de cel onder de entreehal van het stadhuis.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *