1899: de ondergang van De Vriendschap (deel 1 in een zoektocht)

Het moet me een onweer zijn geweest, het onweer dat Weesp op de vrijdagmorgen van 22 september 1899 trof. Op verschillende plaatsen sloeg de bliksem in. In een hooiberg, maar ook in de 17e eeuwse molen De Vriendschap: die tot de grond toe afbrandde.

Vandaag geen ongezouten mening. Geen opinie. Maar een verhaal. Een zoektocht die mij al jaren bezighoudt en waarvan ik de puzzelstukjes maar niet bij elkaar krijg. Dit is het verhaal over de molen waar ik ook molenaar ben. Welke molen is molen De Vriendschap eigenlijk?

In de vroege ochtend sloeg volgens de landelijke dagbladen het noodlot toe. De bliksem trof de De Vriendschap dodelijk en de molen brandde samen met 34 last (3 kubieke meter) maïs en graan helemaal af. Net zoals een naastgelegen ark op het droge met de inboedel. Die kon ook niet meer gered worden.

Nieuws van den dag, 25 september 1899

Daarmee viel het doek voor molen Het Bosch. Want onder die naam was de molen in 1694 voor de uitbreidende jeneverindustrie van Weesp gebouwd. Samen met de naastgelegen molen d’Eendragt (1691) was het een van de twaalf molens die in en rondom Weesp al het benodigde mout maalden voor de productie van jenever.

De naam van de molen veranderde meermaals: van molen Het Bosch naar Het Bosch in Het Anker en later kortweg: Het Anker. Waarschijnlijk vernoemd naar de gelijknamige jeneverstokerij die gevestigd was aan de Achtergracht en Achter ’t Vosje.

Een stereofoto van de oude De Vriendschap (r). Collectie: stadsarchief Amsterdam

In 1816 gebeurde er iets heel opmerkelijks: de eigenaren van Het Anker en de even verderop in Weesp staande molen De Vriendschap kwamen overeen het eigenaarschap van de molens te ruilen. En ook de namen: molen De Vriendschap heette vanaf die dag Het Anker en molen Het Anker luisterde voortaan naar de naam: De Vriendschap.

Vage foto van de oude Vriendschap, ansichtkaart van voor 1900. Collectie: De Hollandsche Molen

Tot dus die bewuste vrijdagmorgen laat september 1899. De Vriendschap zou de eeuwwisseling niet meer meemaken. Vlammen vraten al het hout op. Nog steeds ligt onder de huidige molen De Vriendschap een dikke aslaag met daarin verbrande maiskorrels. Bij graafwerkzaamheden komt die nog wel eens boven. Een stil aandenken aan die nacht.

Die nacht in 1899 gebeurde overigens nog iets opmerkelijks. Ene Laurens B. werd kort na de brand van de molen opgepakt vanwege het stelen van graan. Kennelijk was er zoveel mais nog ‘bruikbaar’ na de brand dat iemand kans zag dat voor een deel mee te nemen. Maar Laurens B. werd gesnapt en is voor het gerecht geweest. Hij kreeg maar liefst een half jaar cel.

Het mooie van het internet is dat er steeds meer digitale toegangen tot archieven komen. Tot voor enkele jaren geleden was maar één vage afbeelding van de ‘oude’ molen De Vriendschap bekend: een slechte ansichtkaart waar in de verte de contouren van een onbekende molen te zien zijn.

Maar wonder boven wonder duiken er steeds meer foto’s van de ‘oude Vriendschap’ op. Eerst een afbeelding in de archieven van het Rijksmuseum en onlangs een foto in het Stadsarchief van Amsterdam.

Elke molenaar herkent zijn eigen molen alsof het zijn eigen kind is. Je zou het niet geloven, maar elke molen is subtiel anders. Elke molen is met de hand gebouwd en heeft daarmee een eigen silhouet. Bij het zoeken door de archieven is het heel snel duidelijk wat foto’s zijn van de oude of de nieuwe Vriendschap.

De foto’s geven voor mij een uniek kijkje in het verleden. Het laat een molen zien die heel erg op de huidige molen De Vriendschap lijkt, maar die toch ook anders is. Een van de dingen die opvalt is dat er een ingang vanaf het water de molen in was. Je kon dus met het schip onderin de molen varen om graan te lossen en goederen in te laden.

Opmerkelijk goede foto van de oude Vriendschap. Duidelijk is de invaart in de molen te zien. Collectie: Rijksmuseum

De zoektocht
Na de fatale brand in 1899 werd er binnen zeer korte tijd een nieuwe molen gebouwd op de fundamenten van de afgebrande Vriendschap. Daarvoor werd niet een nieuwe molen gebruikt, maar een tweedehandsje. Maar welke molen is dit? Dat is de zoektocht die al jaren aan de gang is en waar verschillende verhalen over zijn. Daarover meer in deel 2!

1904. Op de plek van de oude Vriendschap staat een nieuwe tweedehands molen: De Vriendschap!