Naast de Fortbrug is deze week een tijdelijke brug op pontons verschenen om de ruimte te bieden voor de vervanging van de brug die in slechte staat verkeert. Het is nog niet bekend hoe de nieuwe Fortbrug eruit komt te zien, maar het biedt een leuke kans een stukje vestingverleden terug te brengen. Grijp die kans!
Even ter inleiding: de Fortbrug is de brug die de Ossenmarkt aan de ‘s-Gravelandseweg verbindt over de gegraven gracht die om de vestingwerken aan de oostkant van de stad ligt. De brug wordt in de volksmond ook wel de Geniebrug genoemd: een rechtstreekse verwijzing naar het militaire verleden.
Lees ook op WeesperNieuws: ‘Nieuwe Fortbrug is pilot’
De Ossenmarkt
Want, om even met een stukje geschiedenis verder te gaan, de Ossenmarkt is een kunstmatig eiland in de Vecht. De vestinggracht om de Ossenmarkt heen- want dat is het feitelijk- werd na het Rampjaar van 1672 in 1674 aangelegd om van Weesp een moderne vestingstad te maken. Door de gracht te graven en te laten vollopen met water ontstond een nieuw eiland (Ossenmarkt) waarop twee bastions, De Bakkerschans en Nieuwe Achtkant, kwamen, die Weesp moesten beschermen tegen een aanval vanuit het oosten.
Dat nieuwe eiland werd door twee nieuwe bruggen aan de stad verbonden, de welbekende Lange Vechtbrug over de Vecht en de Fortbrug vanaf de Ossenmarkt naar de ‘s-Gravelandseweg. Aan de stadskant van die Fortbrug werd in 1693 ook een poort gebouwd: de Gravelandsepoort, die zelf weer werd afgebroken na de voltooiing van het veel modernere fort aan de Ossenmarkt na 1861.
Zijn we er nog? Nee? Om het simpel te houden: de Fortbrug is daarmee een belangrijke schakel in de vestingwerken, want het was een brug tussen potentieel vijandig gebied en het veilige gebied, zoals een ophaalbrug van een kasteel.
Dat betekent – en dat wist ik tot voor kort zelf niet eens- dat er op de brug zelf ook maatregelen genomen waren om de brug af te kunnen sluiten in geval van oorlog. Heel logisch eigenlijk. Zo is op oude tekeningen te zien dat een deel van de brug was voorzien van een wegneembaar deel in de vorm van een vlot. Eerder zou er zelfs sprake zijn geweest van een stuk dat kon wegvallen (luik) of ophalen (stuk ophaalbrug).
De brug moet later vervangen zijn door een bredere uitvoering dan die voorkomt op de kaarten uit de 19e eeuw. Op de eerste bekende foto’s van de Fortbrug lijkt de brug al sterk op de huidige brede brug die er ligt. Maar ook op die brug zijn er maatregelen te zien: zo is er een groot hek zichtbaar op een foto. Met dat hek kon de vesting vanaf die kant worden afgesloten. Het verhaal gaat dat ook in die brug mogelijk een luik heeft gezeten om een deel van dat wegdek onbruikbaar te maken.
Maak het beleefbaar!
Nu Amsterdam de brug gaat vervangen dit najaar zou het toch wel heel gaaf zijn om een verwijzing op te nemen naar de bijzondere dubbelfunctie die de brug dus kennelijk had. Ik zeg niet dat we een compleet afsluitbaar hek moeten hebben, maar waarom niet aan de zijkanten verwijzingen maken? Het is een kleine en goedkope maatregel en maakt het vestingverleden van Weesp weer een klein stukje meer beleefbaar! Ik zeg doen!
Bronnen:
Geschiedenis van Weesp Deel 1, Aukje Zondergeld (1990)
Beschrijving van Verdedigingswerken van Weesp, Pieter Vlaardingerbroek (2023)